Muzeum Zamkowe w Pszczynie
Pszczyna, ul. Brama Wybrańców 1
Tel. + 48 32 210 30 37, +48 32 449 08 88,
Strona www http://www.zamek-pszczyna.pl/
Historia
Udokumentowane początki murowanego, obronnego zamku pszczyńskiego sięgają I połowy XV wieku. Początkowo jego forma była gotycka, później renesansowa, a po 1737 roku nastąpiła przebudowa i rozbudowa zamku w trójskrzydłowy pałac barokowy. Kolejni właściciele Pszczyny (w latach 1765-1846), książęta Anhalt-Köthen-Pless, przekształcili zwierzyniec w park i wznieśli kolejne budowle. Po wygaśnięciu książęcej linii Anhaltów Köthen-Pless, dobra przejął Hans Heinrich X, hrabia von Hochberg (wnuk po kądzieli, księcia Fryderyka Erdmanna Anhalt-Köthen-Pless i głowa rodziny Hochbergów z Książa na Dolnym Śląsku). W 1850 roku otrzymał on tytuł księcia von Pless, który od tej pory przekazywany jest najstarszemu potomkowi. Obecnie w Monachium mieszka Bolko, szósty książę von Pless, hrabia von Hochberg (ur.1936 r.).
Po Hansie Heinrichu X dobra pszczyńskie i Książ, odziedziczył jego najstarszy syn, książę Hans Heinrich XI (1833-1907). On też najdłużej panował na zamku (1855-1907), otrzymując w pięćdziesiątą rocznicę tytuł diuka (Herzoga). Z nim wiąże się obecny kształt samego zamku, jak i rozległego założenia ogrodowo-krajobrazowego sięgającego aż do zameczku myśliwskiego Promnice pod Tychami.
W tym czasie Pszczyna odwiedzana była przez królów pruskich, niemieckich cesarzy oraz ich królewskich gości z całej Europy, a sam Hans Heinrich XI pełnił na dworze berlińskim godność cesarskiego Wielkiego Łowczego. Koniecznością więc stało się posiadanie rezydencji godnej pozycji księcia.
W latach 1870-1876 dokonano przebudowy rezydencji w Pszczynie (Chateau Pless) na podstawie projektu architekta francuskiego Aleksandra Hipolita Destailleura. Elewacje dwupiętrowego zamku, założonego na planie podkowy, otrzymały kostium architektury francuskiej XVII wieku. Od strony miasta dobudowano westybul z trzybiegową klatką schodową i monumentalną salę jadalną (mieszczącą stół i 32 krzesła) z dwoma XIX-wiecznymi ogromnymi lustrami o powierzchni 14 m2 każde.
Po śmierci “starego księcia” dobra pszczyńskie przejął książę Hans Heinrich XV (1861-1938). Jego żoną była słynna z urody Angielka, Mary Theresa Olivia Cornwallis-West, księżna von Pless, nazywana Daisy (1873-1943). Na bazie losów rodziny Hochenberg von Pless (w filmie nazwisko zmieniono na von Teuss, gdyż historię rodziny potraktowano dość luźno) powstał polski film „Magnat”, który spopularyzował ten obiekt.
W latach 1914-1917 zamek pszczyński odegrał znaczącą rolę, będąc cesarską Główną Kwaterą i siedzibą sztabu wojsk niemieckich. To właśnie w Pszczynie cesarz, szef sztabu gł. marszałek Paul von Hindenburg oraz szef sztabu wsch. generał Erich von Ludendorff podejmowali decyzje wojskowe zmieniające oblicze ówczesnej Europy.
Po plebiscycie w roku 1922 Pszczynę włączono do odrodzonego Państwa Polskiego. W 1936 r. powstała w parku nowa nekropolia. Znajdują się tam groby najmłodszego syna Daisy – hrabiego Bolko (ojca obecnego księcia von Pless) – i samego księcia Hansa Heinricha XV.
Po wkroczeniu Armii Czerwonej do Pszczyny w lutym 1945 roku w zamku umieszczono szpital, jednak sam zamek jak i jego wyposażenie, w tym olbrzymie kryształowe lustra, ocalały. 9 maja 1946 r. otwarto dla publiczności podwoje zamku pszczyńskiego. Początki były skromne – ekspozycja znalazła swoje miejsce jedynie w kilku pomieszczeniach I piętra, gromadząc w nich zabytkowe przedmioty sztuki zdobniczej, zachowane z czasów panowania rodziny Hochberg.
Należy podkreślić, że w Muzeum zachowało się około 80% oryginalnego wyposażenia wnętrz z przełomu wieków XIX/XX. W ostatniej dekadzie XX w. przeprowadzono prace konserwatorskie, a w oparciu o zachowaną ikonografię i archiwalne spisy inwentarzowe przywrócono dawne funkcje oraz aranżacje wnętrz odkrywając oryginalne kolory i złocenia.
Wyrazem słuszności przyjętej koncepcji rekonstrukcji wnętrz jest nagrodzenie Muzeum w konkursie 1995 r. przez organizację Europa Nostra z siedzibą w Hadze, zajmującą się ochroną europejskiego dziedzictwa kulturowego i środowiska naturalnego, dyplomem honorowym “Za pieczołowite odtworzenie wnętrz zamku z ich wyposażeniem, oparte na wnikliwych historycznych badaniach, które przywróciły blask początku XX wieku”.
Park
Park pszczyński ma obecnie ok. 160 ha powierzchni i zajmuje dno płytkiej doliny Pszczynki, Składa się z trzech części : głównej, środkowej – Park Zamkowy, po stronie wschodniej sąsiaduje z nim ciągnący się wzdłuż rzeki Pszczynki Park Dworcowy, a od zachodu – tzw. Dzika Promenada lub Park Zwierzyniec, tj. duże tereny leśno-parkowe w dolinie Pszczynki, powstałe po osuszeniu w 1792 r. wielkiego Stawu Miejskiego. Obecnie część Dzikiej Promenady zajmuje pole golfowe i Pokazowa Zagroda Żubrów otwarta w 2008 r., która zajmuje pow. 10 ha, a zwierzęta można oglądać z tarasu widokowego. Zobaczymy tu także inne zwierzęta z pszczyńskich lasów : jelenie, sarny, daniele, muflony. Tradycja żubrów w tym miejscu sięga 1865 roku kiedy książę pszczyński Jan Henryka XI Hochbera z Puszczy Białowieskiej sprowadził do swojego zwierzyńca 4 egzemplarze i rozpoczął hodowlę żubrów w swoich lasach. Wiadomo, że w 1929 r. stado pszczyńskie liczyło 7 osobników.
Park Zamkowy zajmuje ok. 48 ha. Jest to park krajobrazowy, tzw. angielski. Pośrodku znajduje się rozległa polana, a dalej widoczne są stawy na rzece Pszczynce i wzgórza w północnej części parku.
W XIX w. parku pojawiły się wszystkie charakterystyczne dla tego typu założeń elementy: rozległe otwarcia widokowe, malownicze skupiska drzew i krzewów, liczne rozlewiska i stawy z wysepkami i łukowatymi mostkami, otwarte łąki i samotne, rozłożyste drzewa. Brzegi stawów i kanałów obsadzano drzewami „płaczącymi”, ze zwieszającymi się tuż nad wodą konarami i gałązkami. Rosną tu liczne dęby szypułkowe, kasztanowce, cisy, sosny wejmutki, lipy drobnolistne, jesiony, okazałe graby, buki zwyczajne i czerwone, wiązy, modrzewie, świerki srebrzyste, brzozy, klony i platany, a także wierzby i tulipanowce. Wśród krzewów uzupełniających nasadzenia roślinne znajdziemy liczne różaneczniki i azalie.
Oprac. Renata Krochmal
wszystkie zdjęcia Tomek Ciesielski
