Zespół pałacowo-ogrodowy w Wilanowie

Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie
02-958 Warszawa, ul. Stanisława Kostki Potockiego 10/16
tel. +48 22 544 27 00
strona www https://www.wilanow-palac.pl/

Pałac w Wilanowie to dawna wiejska rezydencja króla Jana III Sobieskiego wybudowana przez niego  w stylu włoskim, zachowująca ścisły związek z naturą, która dla króla Jana III była bardzo ważna. Liczyły się sielskość otoczenia, gospodarcze zalety okolicy – cechy typowe dla ziemiańskiego trybu życia, który król szczególnie sobie upodobał. Jako zwycięski hetman spod Chocimia (1673 r.), syn senatorskiego rodu, człowiek światły i oczytany, filozof – został przez naród polski wyniesiony na tron w 1674 r., jako nadzieja narodu udręczonego wojnami i politycznymi rozgrywkami. Na elewacji pałacu wilanowskiego znajdziemy liczne obrazy odwołujące się tryumfu polskiego króla „Słońce” i jego królewskiej małżonki Marii Kazimiery, wykorzystujące bogatą symbolikę starożytnych.

Pałac i otaczający go park, znajdują się na skarpie wiślanej, w pobliżu Jeziora Wilanowskiego, części odnogi wiślanej. Układ całej rezydencji króla Jana III Sobieskiego podporządkowana jest zorientowanej osi głównej, wyznaczającej charakterystyczny barokowy układ z pałacem leżącym między reprezentacyjnym dziedzińcem a regularnym ogrodem (entre cour et jardin).

Czasy króla Jana III pamięta ogród barokowy, który rozpościera się na dwóch poziomach połączonych dwubiegowymi, kamiennymi schodami z tajemniczą grotą  w skarpie – jedną z nielicznych pamiątek z tego okresu ogrodu.

Kolejni właściciele, a zwłaszcza Stanisław Kostka Potocki, idąc z duchem czasu,przekształcali to założenie w kierunku parku krajobrazowego, w duchu romantycznym,  zwłaszcza jego północną część,  z ciekawymi elementami jak np. Altana Chiński, Most  Rzymski, który łączył groblę ze sztucznie usypaną wyspą, gdzie Potocki ustawił pomnik poległym w bitwie pod Raszynem.

Obecnie 45-hektarowy zespół posiada zróżnicowane stylowo budowle oraz ogrody i parki: Ogród Północny przy elewacji pałacu,  Ogród Barokowy podzielony na dwa tarasy górny i dolny, Ogród Różany, dwa parki krajobrazowe – Północny i Południowy oraz Ogród Oranżerii.

Główne wejście do ogrodów (jest to wejście do Ogrodu Północnego) wiedzie przez kamienną pergolę z bramą powstałą ok 1852 r. wg projektu Franciszka Marii Lanciego witającą gości łacińskim cytatem z Horacego: „Ducite solicitae quam iucunda oblivia vitae”. Tekst zachęca do zapomnienia o codziennych troskach życia i zażycia odpoczynku w ogrodzie (Zaczerpnijcie (z) jakże słodkich zapomnień o kłopotach  życia).

Ogród Północny

Dzisiejszy ogród po północnej stronie pałacu łączy elementy z XVIII i XIX wieku: regularny układ kwater obwiedzionych niskimi żywopłotami z bukszpanu i wypełnionymi ozdobnymi dywanami z kwiatów, trawnikami, strzyżonymi w stożki cisami, klombami kwiatowymi oraz dekoracyjnymi ornamentami. Centralnym elementem ogrodu jest fontanna zwieńczona figurą mitycznego młodego trytona z rogiem, wykonana z brązu w 2 poł. XIX w. (oryginał jest w Pawilonie Rzeźby). Od północy ogród ograniczony jest szpalerem z grabu  z wnękami na kamienne ławy, od wschodu zaś metalową pergolą obsadzoną lipami i bluszczem pospolitym.

W zachodniej części ogrodu znajduje się Gaj Akademosa, zaprojektowany w połowie XIX wieku jako miejsce zaciszne, służące do odpoczynku i rozmyślań. Za posągami Jana Kochanowskiego i Franciszka Karpińskiego dłuta Jakuba Tatarkiewicza, 1851, 1853, , polskich poetów sławiących uroki życia na wisi, znajduje się owalny placyk otoczony półkolistą kamienną ławą, nawiązującą do „ławek szeptów”. Rzeźbiarz przedstawił obydwu poetów nie w togach, ale, ale w polskich strojach.

Ogród barokowy

Najstarsza część założenia w stylu barokowym podzielona jest na dwie części, taras górny i dolny, których kompozycja podporządkowana jest głównej osi biegnącej w kierunku wschodnim do Jeziora Wilanowskiego. Obecny kształt tarasu górnego nawiązuje do XVII-wiecznego układu, którego projektantem był królewski architekt Augustyn Locci. Ogród na planie wydłużonego prostokąta posiada szesnaście kwater obwiedzionych żywopłotami z bukszpanu i ozdobionych bordiurami kwiatowymi, strzyżonymi w ostrosłupy grabami oraz ornamentami z bukszpanu, kolorowego kruszywa i tłuczonej cegły. Wśród uprawianych tu roślin znaleźć można gatunki typowe dla epoki baroku: peonie, sasanki, narcyzy, tulipany, dzwonki, astry, lilie i ostróżki. Dopełnieniem barokowej kompozycji są drzewka pomarańczowe oraz rośliny egzotyczne w dębowych donicach malowanych w biało-zielone pasy, wystawiane z oranżerii w okresie letnim. W pierwotnym ogrodzie z XVII wieku znajdowały się również fontanny. Ponieważ nie ustalono ich wyglądu, zaznaczony jest jedynie ich zarys w formie ceglanych wzorów. Nie zachowały się również dawne złocone rzeźby i marmurowe wazy, które dziś zastępują barokowe statuy z piaskowca, sprowadzone tu w latach 1950 i 1951 z pałacu w Brzezince na Dolnym Śląsku, wykonane na zlecenie hr. Von Kospotha, a później zostały rozmieszczone w ogrodach zgodnie z koncepcją Gerarda Ciołka, odpowiedzialnego za przywrócenie ogrodów wilanowskich. Ich rozmieszczenie w ogrodzie oraz mitologiczna symbolika, mają stanowić pochwałę cnót króla Jana III i królowej Marysieńki.
W latach 60. XX w. 6 rzeźb z tego zespołu zostało przekazanych do zamku w Łańcucie.

Oryginalną oprawę rzeźbiarską stanowią figury autorstwa Johanna Chrisostoma Redlera (ok.1745 r.), zdobiące balustradę ogrodowych schodów. Przedstawiają one putta symbolizujące cztery etapy miłości (odpowiednio: zaloty (lęk), pocałunek, zobojętnienie i zwadę), putta ze sfinksami i koszami kwiatów oraz alegorie czterech pór roku.

Za nimi rozciąga się taras dolny z ogrodem nawiązującym do form barokowych. Cztery geometryczne kwatery ozdabiają strzyżone w stożki cisy oraz bordiury kwiatowe. Całość zamyka boskiet, czyli zwarty masyw drzew ujęty w strzyżone ściany szpalerów. Poprzecinane regularnie alejkami otwierają widoki na Jezioro Wilanowskie oraz tworzą zaciszne gabinety ogrodowe. Wzdłuż Jeziora Wilanowskiego biegnie szeroka promenada spacerowa, z której roztacza się malowniczy widok na przeciwległy brzeg.

Ogród Różany – południowy

Obecna forma założenia nawiązuje do pierwotnego neorenesansowego projektu Bolesława Podczaszyńskiego, który prowadził prace budowlano-ogrodowe w Pałacu w latach 1855-1856 r. Kameralne wnętrze ogrodu jest zamknięte, ograniczone od północy skrzydłem pałacu, od wschodu żelazną pergolą, od południa zaś niskim murkiem z półkolistym występem i wazonami na kwiaty. Zwornikiem geometrycznej kompozycji Ogrodu Różanego jest fontanna z postacią chłopca z łabędziem. Otaczają ją kwatery obwiedzione niskimi żywopłotami z bukszpanu i obsadzone historycznymi odmianami róż angielskich i francuskich, w ciepłych pastelowych odcieniach. Partery w ogrodach neorenesansowych pozwalały na ekspozycję olbrzymiej ilości kwiatów na małym terenie. Ich dopełnieniem są rośliny porastające wazy ogrodowe, w tym dwa trójnogi z poł. XIX w. (w ogrodzie są kopie), winorośl japońska porastająca pergolę oraz powojniki ozdabiające taras z figurami 2 lwów. Dekorację rzeźbiarską ogrodu stanowi ceramiczna figura Wiktorii oraz cztery rzeźby alegoryczne: Zgody, Pszczelarstwa, Rolnictwa i Rybołówstwa, wieńczące słupy bramy do Parku Południowego – wszystkie te rzeźby zostały sprowadzone w 1858 r.  przez Augusta Potockiego z wytwórni Ernsta Marcha z Charlottenburgu.

Ogród Różany przylegał do prywatnych apartamentów Aleksandry Potockiej, wielkiej miłośniczki i znawczyni kwiatów, protektorki wielu uczonych m. innymi Edmunda Jankowskiego (biolog i ogrodnik), który zadedykował jej książkę „Kwiaty naszych ogrodów”.

Więcej o Ogrodzie Różanym można przeczytać TUTAJ

Park krajobrazowy południowy 

Pod koniec XVIII w., w południowej części parku wilanowskiego, powstał ogród angielsko-chiński według projektu Szymona Bogumiła Zuga, który wykorzystał urozmaicone ukształtowanie terenu, przy tworzeniu parku krajobrazowego, naśladującego naturę. W późniejszym okresie park  powiększył i przekształcił w tym duchu Stanisław Kostka Potocki. Pozorna naturalność i wtopienie w okoliczny krajobraz ukrywa starannie wyreżyserowane scenerie i malownicze widoki, mające zachwycić gości parku i wywołać romantyczne skojarzenia. Program przestrzenny założenia uzupełniają niewielkie budowle, który ten romantyczny charakter parku podkreślają: ceglany mostek, kaskada, omszałe kamienie, ruiny, kolumna z krzyżem maltańskim oraz obiekty przeniesione w połowie XX wieku z pobliskiego Gaju w Gucinie – obelisk z urną, kamień pamiątkowy i sarkofag. Zachowana z czasów króla Jana III Góra Bachusa, to znakomity punkt widokowy, z którego można podziwiać cały park. Na polanach rosną najstarsze w parku wilanowskim, przeszło 200-letnie okazałe drzewa, w przeważającej większości dęby.

Park krajobrazowy północny 

Z inicjatywy Stanisława Kostki Potockiego i jego żony Aleksandry, rozbudowano park krajobrazowy wokół Jeziora Wilanowskiego, w kierunku północnym, łącząc go z tzw. Morysinem, który zyskał swą nazwę od imienia wnuka Maurycego oraz z Gucinem (nazwa od imienia drugiego wnuka August – Gucio). Po śmierci męża, Aleksandra Potocka, chcąc uczcić pamięć męża i jego brata Ignacego urządziła w tym rejonie Gaj – nowy park.

 Ogród przy Oranżerii

Obecnie,  po licznych zmianach, ta część ogrodu przybrała postać wgłębnika z centralnie usytuowaną fontanną.  Sąsiadujące z nią kwatery ogrodowe są obsadzono czerwonymi różami i funkiami. Przestrzeń wokół ozdobiono roślinami egzotycznymi w donicach, przenoszonymi tu każdego lata, w tym : daktylowce kanaryjskie, palmy kencje, bananowce oraz figowce. Całość uzupełniają kolorowe, pachnące rabaty kwiatowo-ziołowe oraz donice z kwiatami.

Rezerwat przyrody Morysin

To kompleks leśny, położony nisko w dorzeczu rzeki, która ciągle zalewała te tereny, a żyznych namułach tworzyły się zbiorowiska roślinne zwane łęgami. Zachowało się tu bardzo cenne przyrodniczo siedlisko, od 1996 roku chronione prawem jako rezerwat przyrody. Rosną tu jesiony, topole białe i czarne. Do dzisiaj zachowały się ­­– ruiny rotundy pałacyku z 1811 roku projektu Stanisława Kostki Potockiego i Christiana P. Aignera, pozostałości domku dozorcy autorstwa Franciszka Marii Lanciego i drewniana Gajówka.

Opracowanie Renata Krochmal, PTR

wszystkie fotografie Renata Krochmal