Polskie odmiany róż

Produkcja róż w Polsce rozpoczęła się w drugiej połowie XIX w. Była ona zlokalizowana w dużych majątkach ziemskich o wysokiej kulturze rolnej. Uprawiano zaledwie kilka odmian o charakterze amatorskim dla dekoracji ogrodów przy posiadłościach ziemskich. W cieplarniach przypałacowych uprawiano znaną do dziś ‘Maréchal Niel’ i kilka innych, które obecnie spotkać można jedynie w kolekcjach ogrodów botanicznych.

W początkach XX w. odnotowano powstanie pierwszej polskiej odmiany. Był to czysto biały sport róży burbońskiej ‘Souvenir de la Malmaison’. Został on znaleziony w 1900 r. w ogrodzie pałacowym w Woli Justowskiej pod Krakowem przez tamtejszego ogrodnika L. Więckowskiego, który po kilku latach obserwacji róży i sprawdzania trwałości jej cech po rozmnożeniu uznał, że należy nadać jej nazwę i traktować jako nową odmianę. Biały sport słynnej burbonki otrzymał imię ‘Księżna Rozalia Czartoryska’ i został opisany w czasopiśmie „Ogrodnictwo”.

Pierwsze dekady XX w. to czas prawdziwej mody na róże. Zaczęły powstawać profesjonalne szkółki specjalizujące się w produkcji róż. Prowadzący szkółki byli ludźmi wykształconymi, mającymi za sobą wieloletnie praktyki w najlepszych zakładach ogrodniczych Europy. Pionierami, którzy przyczynili się do rozwoju produkcji i hodowli róż w Polsce byli Piotr Skrzypczak z Poznania oraz Franciszek Wizner z Łodzi. W 1912 powstała nowatorska specjalizująca się w produkcji róż szkółka Braci Eizyk w Kutnie. Pierwsza wojna światowa radykalnie zahamowała rozwój szkółkarstwa ozdobnego. Wiele gospodarstw, aby przetrwać, przestawiło się na produkcję warzyw. Po wojnie gospodarstwa szybko i dynamicznie wznowiły produkcję i rozpoczęły hodowlę nowych odmian róż.

W okresie międzywojennym produkcją krzewów róż zajmowały się, oprócz już wymienionych, szkółki róż w Widzewie koło Łodzi, Z. Śliwińskiego w Nałęczowie, P. Hosera w Żbikowie, Braci Połanieckich we Lwowie, Wernera w Lubieniu koło Włocławka. Pamiątką tej epoki są dwie polskie odmiany: wielkokwiatowa róża z rasy Perneta o pomarańczowozłotych kwiatach, nazwana  na część pioniera lotnictwa, ‘Porucznik Żwirko’(1932), i morelowożółty mutant wielkokwiatowej odmiany ‘Roslyn’ – ‘Jan Wierzbicki’ (1935) – obie wyhodowane w Nałęczowskich Szkółkach Z. Śliwińskigo. II wojna światowa przyczyniła się do upadku wielu gospodarstw produkujących róże i przekreśliła szanse polskich odmian na zaistnienie na światowym rynku ogrodniczym.

W 1945 r. szkółki produkujące róże zaczynają się odradzać. Rozwijają się główne rejony produkcji i hodowli róż: Warszawa, Łódź, Kutno, Lublin, Poznań, Inowrocław. Powstały pierwsze powojenne polskie odmiany róż. W szkółce Leopolda Grąbczewskiego wyhodowana zostaje ‘Warszawa’ – czerwono złoty mutant odmiany ‘Carioca’, oraz ‘Mazowsze’ – różowy mutant odmiany ‘Marella’. W podwarszawskiej szkółce L. Grąbczewskiego otrzymano również odmiany wielkokwiatowe z rasy mieszańców herbatnich, m.in. ‘Jantar’, ‘Poznań’, ‘Vistula’, ‘Mieszko’, oraz wielokwiatowe ‘Irina’. Róże ‘Mazowsze’ ,’Warszawa’ i ‘Irina’ wpisane zostały w 1972 r. do polskiego rejestru odmian.

W szkółkach Bolesława Wituszyńskiego w Kutnie znalezione zostały kolejne polskie odmiany: jasnoróżowy mutant karłowej odmiany ‘Margo Koster’ ‘Kutno’(1965), ‘Marylka’ (1967) – czerwony mutant miniaturowej odmiany ‘Dorotte’ i ‘Mikołaj Kopernik’(1969) – cielistoróżowy mutant ‘Carina’.

Odmiany ‘Mazowsze’ , ’Warszawa’, ‘Irina’ oraz ‘Kutno’ i Mikołaj Kopernik’ znajdują się w kolekcji róż Ogrodu Botanicznego Uniwersytetu Warszawskiego.

W latach 70 prace hodowlane rozpoczął Stanisław Żyła.  Do dziś wyhodował on 15 oryginalnych odmian róż, wszystkie one zostały wpisane do rejestru Centralnego Ośrodka Badania Odmian Roślin Uprawnych. Pierwsza była odmiana ‘Profesor Oszkinis’ – wielkokwiatowy mutant odmiany ‘Pharaon’, ostatnią jak dotąd jest ‘Rousefrënn’ (syn. ‘Biskup Jordan’). Bodaj najbardziej znaną poza granicami Polski różą Stanisława Żyły jest mieszaniec herbatni ‘Chopin’. Sam hodowca uważa ją za jedną ze swoich najlepszych odmian. Kilka róż Stanisława Żyły otrzymało nagrody na krajowych i międzynarodowych wystawach (m.in. ‘Junior’ w Baden-Baden, ‘Jarocin’ w Saverne, ‘Rousefrënn’ w Roeulx).

Pod koniec XX i na początku XXI w. powstało jeszcze kilkanaście odmian róż wyhodowanych lub znalezionych przez polskich hodowców: Edwarda Błaszczyka, Jana Byczkowskiego, Adama Choduna, Lucjana Kurowskiego, Stanisława Komstę, Aleksandra Michlewicza, Łukasza Rojewskiego, Małgorzatę Spasówkę, Zygmunta Wituszyńskiego.

Z tego grona godne odnotowania są liczne kreacje Łukasza Rojewskiego. Hodowca dąży do uzyskania odmian odpornych na choroby i trudne warunki klimatyczne.

Dorota Szubierajska, Łukasz Rojewski

spis autorów fotografii

1. ‘Koszuty’, fot. Jacek Kondratowicz, kolekcja własna

3. ‘Mazowsze’, fot. Jacek Kondratowicz, kolekcja własna

4. ‘Kutno’, fot. Piotr Marciszuk, Ogród Botaniczny UW

5. ‘Mikołaj Kopernik’, fot. Piotr Marciszuk, Ogród Botaniczny UW

6. ‘Chopin’, fot. Krzysztof Chodun, kolekcja własna

7. ‘Jarocin’, fot. Krzysztof Chodun, kolekcja własna

8. ‘Adam Chodun’, fot. Krzysztof Chodun, kolekcja własna

9. ‘Alicja’, fot. Piotr Marciszuk, Ogród Botaniczny UW

10. ‘Nivea’, fot. Piotr Marciszuk, kolekcja własna